Psikolojik şiddet, bireyin ruhsal bütünlüğünü zedeleyen sistematik ve tekrarlayıcı davranışları içerir. Aile ortamında uygulanan psikolojik şiddet, özellikle kontrolcü ebeveyn tutumlarıyla birleştiğinde, genç bireylerin özgüveni, benlik gelişimi ve yaşam becerileri üzerinde ciddi olumsuz etkiler bırakmaktadır. Bu makalede, kontrolcü ebeveynlik davranışları, psikolojik şiddet tanımı, olası etkileri ve çözüm yolları bilimsel veriler ışığında ele alınmıştır.
1. Giriş
Ebeveynlik, çocuğun fiziksel, zihinsel ve duygusal gelişimini destekleyen karmaşık bir süreçtir. Ancak bu süreç, bazı durumlarda ebeveynin aşırı kontrol ihtiyacı ve kendi duygusal yükleri nedeniyle çocuğun bireyleşmesini engelleyici bir hâl alabilir. Bu durum, psikolojik şiddet biçiminde tezahür ederek bireyin gelişimini baskılar.
2. Psikolojik Şiddet Nedir?
Psikolojik şiddet, sözlü aşağılama, küçümseme, tehdit etme, manipülasyon, kontrol etme, sevgi yoksunluğu, duygusal ihmal, mobbing gibi yollarla kişinin psikolojik bütünlüğüne zarar verilmesidir (WHO, 2002).
Özellikle çocukluk ve ergenlik döneminde maruz kalınan psikolojik şiddet, bireyin kişilik gelişimini ve ruh sağlığını uzun vadede olumsuz etkiler.
3. Kontrolcü Ebeveyn Tutumu
Kontrolcü ebeveynlik, çocuğun kararlarına sürekli müdahale eden, çocuğun bireysel tercihlerini tanımayan, sınırlarını görmezden gelen ve otoriteyi mutlak kabul ettirmeye çalışan bir ebeveynlik biçimidir (Barber, 1996). Bu ebeveyn modeli şu özellikleri taşır:
- Çocuğun özel hayatına müdahale
- Giyim-kuşam, arkadaş seçimi, sosyal yaşam gibi alanlarda baskı
- Sürekli onay ve izin sistemi
- “Benim kurallarıma uymazsan, sevgi ve destek görmezsin” anlayışı
Bu davranışlar, çocukta içe kapanma, özgüven kaybı, yalan söyleme davranışı, bağımlı kişilik yapısı gibi sorunlara neden olabilir.
4. Psikolojik Şiddetin Etkileri
Psikolojik şiddete maruz kalan bireylerde aşağıdaki etkiler gözlenmektedir (Glaser, 2002):
- Kaygı bozuklukları ve depresyon
- Özgüven eksikliği
- Kimlik karmaşası
- Yüksek stres düzeyi ve psikosomatik semptomlar
- İlişkilerde güvensizlik ve kaçınma davranışları
Uzun süreli psikolojik baskı, bireyde kronik travma belirtileri oluşturabilir (Herman, 1992).
Uzun süreli psikolojik baskı, bireyde kronik travma belirtilerine yol açabilir. Bu durum, kişinin içsel güvenliğini sarsarak, savunma mekanizması olarak gerçekleri saklama ya da yalan söyleme davranışının gelişmesine neden olabilir (Laviola, 2000). Bu tür davranışlar, bireyin kendisini koruma ve cezadan kaçınma çabasının bir sonucudur.
5. Ailede Ebeveyn-Çocuk İlişkisi ve Güç Dinamiği
Aile sistemi içinde ebeveynin otoritesi ile çocuğun bireyleşme süreci arasında bir denge olması gerekir. Aşırı koruyucu ya da baskıcı tutumlar, çocuğun yaşam becerilerini ve karar alma kapasitesini kısıtlar.
Çocuğun:
- Meslek seçimi
- Sosyal çevresi
- Duygusal ilişkileri
- Beden bütünlüğü (örneğin saç rengi, kıyafet, makyaj tercihleri)
üzerinde ebeveynin sürekli denetim uygulaması, gelişimsel olarak birey olma sürecini bozar.
6. Yasal ve Etik Boyut
Psikolojik şiddet, Türkiye’de Ailenin Korunması ve Kadına Karşı Şiddetin Önlenmesine Dair 6284 Sayılı Kanun kapsamında şiddet türleri arasında tanımlanmıştır. Reşit olan bireylerin kendi hayatları üzerinde karar alma hakları vardır ve bu hakların ihlali hem etik hem de hukuki bir sorundur.
7. Çözüm ve Destek Önerileri
Bu tür aile içi dinamiklerle başa çıkmak için önerilen stratejiler:
- Psikolojik danışmanlık desteği almak
- Bireyin ekonomik ve duygusal bağımsızlığını güçlendirmesi
- Sosyal destek sistemleri kurmak (arkadaş, danışman, dayanışma grupları)
- Gerekli durumlarda aile içi şiddet destek hatlarıyla iletişime geçmek
8. Sonuç
Psikolojik şiddet ve kontrolcü ebeveynlik, bireyin öz benliğini şekillendirme sürecinde derin yaralar açabilir. Bu durum yalnızca aile içi bir sorun değil, toplumsal bir halk sağlığı problemidir. Eğitim, farkındalık ve destek mekanizmalarıyla hem bireylerin hem de ebeveynlerin bu konuda bilinçlenmesi hayati önem taşır.
📚 Kaynakça:
- Barber, B. K. (1996). Parental psychological control: Revisiting a neglected construct. Child Development.
- Glaser, D. (2002). Emotional abuse and neglect (psychological maltreatment): A conceptual framework. Child Abuse & Neglect.
- Herman, J. L. (1992). Trauma and recovery.
- WHO (2002). World report on violence and health.
TR 
EN